Veritas Foundation

70 LAT PRACY FUNDACJI I KOW VERITAS

Na długo przed Soborem Watykańskim II, idee tak dobitnie wyrażone w jego dokumentach, nurtowały i dojrzewały w różnych krajach, wśród duchowieństwa i w środowiskach świeckich katolików. To właśnie coraz silniejsza świadomość, że Kościół jest wspólnotą ludu Bożego, i że świeccy dzielą z duchownymi odpowiedzialność za jej życie, podyktowała grupie polskich katolików w Wielkiej Brytanii działania, które doprowadziły do powstania w 1947 roku Fundacji i Katolickiego Ośrodka Wydawniczego Veritas.

Zaraz po wojnie stało się jasne, że przezwyciężenie jej skutków musi oznaczać nie tylko odbudowę zniszczeń, ale i budowę nowych, sprawiedliwszych struktur społecznych. Toczyły się przy tym zmagania różnych ideologii i opcji politycznych o kształt powojennej Europy i świata. Nie mogło w tym zabraknąć głosu ludzi motywowanych wiarą oraz chrześcijańskiej wizji stosunków międzynarodowych i społecznych. Katolicy uczestniczyli żywo w tej debacie w poszczególnych krajach i na szerszym forum. Ich głos odegrał istotną rolę między innymi w tworzeniu pierwszych porozumień europejskich i wywarł też pewien wpływ na politykę niektórych rządów w Europie Zachodniej. Ale z tymi możliwościami łączyła się konieczność odpowiedniego przygotowania katolików do działalności publicznej. Trzeba było bardziej niż kiedykolwiek ludzi dobrze wykształconych, zorientowanych w bieżących problemach politycznych, społecznych i gospodarczych, zaangażowanych w życie współczesne, umiejących dobrze argumentować chrześcijański punkt widzenia. Zaczęły rozkwitać w Europie organizacje i ruchy inteligencji katolickiej.

Świt nowych działań

Polacy w Wielkiej Brytanii włączyli się w miarę swych możliwości w ten nurt, między innymi tworząc zaraz po wojnie Polskie Katolickie Stowarzyszenie Uniwersyteckie (PKSU) Veritas, w celu pogłębiania wiedzy religijnej, a przez to skuteczniejszego oddziaływania katolików w środowiskach, w których żyją.

Wiadomo, że do wytyczania nowych dróg potrzeba wybitnych indywidualności. Inicjatorem Fundacji i KOW Veritas był charyzmatyczny duszpasterz akademicki, publicysta, historyk, organizator życia społecznego, człowiek wielkiej wiedzy i wielkiego serca, ksiądz dr Stanisław Bełch. Nie tylko rzucił on na grunt emigracyjny idee apostolstwa świeckich, realizowanego słowem drukowanym, lecz także określił zadania i zmobilizował współpracowników, w większości związanych właśnie z PKSU Veritas. Ksiądz Bełch chciał, by Fundacja Veritas dała świeckim szansę włączenia się w dzieło ewangelizacji w ścisłej łączności z duszpasterzami, ale też w poczuciu własnej odpowiedzialności. Była to wówczas koncepcja dość nowa.

Inicjator był też pierwszym asystentem kościelnym i - na krótko - powiernikiem Fundacji. Współzałożycielami byli świeccy działacze katoliccy i społeczni na emigracji, w większości związani w swej młodości ze Stowarzyszeniem Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie": prof. Paweł Skwarczyński, inż. Julian Wiśniewski, Jan Chudzyński (jako powiernicy), inż. Wojciech Dłużewski (wpierw powiernik, później, do śmierci w 1989 roku honorowy sekretarz Fundacji i kierownik Ośrodka Wydawniczego), płk Adam Kosiba (prezes Fundacji od 1948 do 1966 r.) oraz Stanisław Grocholski (prezes w latach 1966 -1988).

Określone w 1947 roku cele Fundacji: krzewienie wiary i kultury chrześcijańskiej przez dostarczanie społeczności polskiej wydawnictw religijnych; prezentowanie na Zachodzie polskiej myśli religijnej, a także inicjowanie i wspieranie akcji charytatywnych, są nadal aktualne. Zmieniły się jednak warunki, a przez to sposoby ich realizowania.

Słowo żywe, słowo drukowane

W pierwszych latach powojennych Veritas otaczał opieką polską młodzież akademicką na emigracji. Przez kontakty katolickie Fundacja pomagała młodym Polakom, w dużej części zdemobilizowanym z wojska, w zdobywaniu miejsc na uniwersytetach w Irlandii, Hiszpanii i Holandii. Nie mogła przyznawać stypendiów, ale pomagała w ich poszukiwaniu, dopóki istniały instytucje zainteresowane kształceniem polskiej młodzieży (np. powojenny Brytyjski Komitet Oświaty dla Polaków). Fundacja prowadziła ośrodki studenckie w Galway, Cork i Madrycie. Organizowała w okresie letnim obozy wypoczynkowe dla studiującej młodzieży. W Londynie, z inicjatywy ks. Bełcha, już w 1946 roku powstał ośrodek pod nazwą hospicjum św. Stanisława, gdzie do końca lat 50. mieszkali polscy studenci i gdzie miało siedzibę duszpasterstwo akademickie, a także PKSU Veritas. Fundacja konsekwentnie wspierała też polskie szkoły średnie w Wielkiej Brytanii: w Pitsford (żeńskie) i w Fawley Court (męskie) przez wszystkie lata ich działania.

Ale od początku największy wysiłek skierowany był na akcję wydawniczą. KOW - będący agendą Fundacji Veritas, podległą jej powiernikom - powstał na bazie Katolickiego Funduszu Wydawniczego utworzonego przez ks. Bełcha, który już od pierwszych lat wojny troszczył się o modlitewniki i inne książki religijne dla polskich żołnierzy. Jego staraniem ukazało się (dzięki pomocy Czerwonego Krzyża) wydanie Nowego Testamentu, przeznaczone dla żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii i jeńców w obozach niemieckich. Dalsze nakłady Biblii oraz O naśladowaniu Chrystusa Tomasza a Kempis przesyłano też do tworzących się w Rosji polskich oddziałów. KFW wydał Mszalik niedzielny dla wojska i inne publikacje. Ksiądz Bełch osobistymi apelami zdobywał od katolików polskich i brytyjskich ofiary na ten cel. Najtrudniej było o papier; niewielkie przydziały czasu wojny ograniczały akcję wydawniczą. Pierwszym jej ośrodkiem była drukarnia F. Mildner & Sons (Herbal Hill, London EC1). Jej właściciel, Frank Mildner, angielski katolik, był nie tylko wykonawcą zamówień, lecz także przyjacielem i doradcą Katolickiego Funduszu Wydawniczego, utworzonego przy jego oficynie. Tam ukazywały się polskie przekłady encyklik i innych dokumentów Kościoła, a także prace prezentujące chrześcijańską wizję Polski i powojennego świata.

Inicjatywa ta zyskała poparcie biura prasowego Biskupa Polowego PSZ, z księdzem Tadeuszem Kirschke na czele. Po przybyciu żołnierzy II Korpusu z Włoch na Wyspy Brytyjskie i rozwiązaniu biura, na życzenie biskupa Józefa Gawliny Fundacja Veritas przejęła w 1948 r. jego aktywa i zobowiązania wydawnicze. KOW znalazł stałą siedzibę w wynajmowanych, z czasem kupionych na własność, niewielkich domkach w dzielnicy Paddington (Praed Mews, London W2). Grono zapaleńców „apostolstwa słowa drukowanego” podołało wielu trudnościom i praca ruszyła pełną parą. Także w dalszych latach Veritas często „mierzył siły na zamiary". Mimo ograniczonych środków i częstej potrzeby improwizacji, wydawnictwo podejmowało nowe ambitne projekty i stale się rozwijało.

To, co trwałe

Dorobek KOW Veritas, największy wśród emigracyjnych oficyn wydawniczych w Wielkiej Brytanii, obejmuje ponad 600 pozycji. Od modlitewników, katechizmów, encyklik i dzieł teologicznych, do dzieł literatury światowej, które nie mogły ukazać się w PRL, polskiej beletrystyki, poezji religijnej i prac historycznych, naukowych i pamiętnikarskich, często o źródłowej wartości poznawczej okresu II wojny i losów powojennego uchodźstwa. Już w 1952 roku KOW zaczął wydawać, z myślą o potrzebach społeczności emigracyjnej, po bardzo przystępnych cenach, książki w różnych seriach. Były to m.in. „Biblioteka Polska", „Biblioteka «Gazety Niedzielnej»" i „Biblioteka Domu i Szkoły".

Niewątpliwie największym osiągnięciem jest polska edycja Sumy teologicznej św. Tomasza z Akwinu (34 tomy). To właśnie w Londynie, też z inicjatywy ks. Bełcha i pod jego redakcją, ukazał się pierwszy kompletny przekład tego dzieła na język polski, owoc pracy zespołu tłumaczy. Trzech papieży: Jan XXIII, Paweł VI i Jan Paweł II wyrażało uznanie dla tego osiągnięcia i błogosławiło mu.

Papież Jan Paweł II przesyłając życzenia z okazji 50-lecia pracy Fundacji i KOW Veritas (1997 r.) napisał: „Ośrodek Wydawniczy zapisał się na zawsze w historii polskiej emigracji na Wyspach Brytyjskich i stał się jakby jej trwałym dziedzictwem. Dzięki swej bogatej działalności wydawniczej uczył poznawać i miłować Kościół powszechny, był źródłem informacji religijnej i jednym z ważnych czynników formacji duchowej społeczności emigracyjnej...”

KOW Veritas od początku realizował „apostolstwo słowa drukowanego" wydając również czasopisma. Katolicki tygodnik (później miesięcznik) społeczno-kulturalny „Życie" założony w 1947 roku, ukazywał się do końca 1959 roku, miesięcznik dla młodzieży „Droga" był wydawany w latach 1954-56, a popularny tygodnik religijno-społeczny „Gazeta Niedzielna" ukazywał się od 1949 do 2009 roku w druku, obecnie wyłącznie w Internecie.

Bardziej niż chleb...

W ciągu dziesięcioleci, gdy władze komunistyczne starały się narzucić swój dyktat słowu drukowanemu w Polsce, Veritas rozdawał swe książki Polakom przyjeżdżającym do Wielkiej Brytanii. W ten sposób dotarło do kraju wiele egzemplarzy. Inspiracją rozpoczętej w latach 50. akcji „Książka dla Polski” były słowa Prymasa Stefana Wyszyńskiego, że „książka jest nam bardziej potrzebna niż chleb, bo chleb jest, choć gorzki, a książki nie ma”. Symbolem Veritasowej służby Kościołowi polskiemu stały się między innymi: słynne studium etyczne biskupa Karola Wojtyły „Miłość i Odpowiedzialność” (1964) i dzieło ks. Jana Piwowarczyka „Katolicka etyka społeczna” (1963), w Polsce konfiskowane przez cenzurę, nawet w jedynie dostępnej formie skryptu.

Poza rozdawnictwem na miejscu, Veritas organizował w okresach politycznej odwilży przesyłki darów książkowych do Polski, na przykład kolejnych tomów Sumy teologicznej z przeznaczeniem zwłaszcza dla seminariów duchownych, bibliotek naukowych i diecezjalnych. Po 1991 roku otworzyła się możliwość wysyłki książek także dla Polaków za wschodnia granicą. Według wielu świadectw książki te odegrały istotną rolę w przezwyciężaniu skutków ateizacji i komunistycznej cenzury. Metropolita Mińska i Mohylewa Arcybiskup Kazimierz Świątek napisał pod koniec przełomowego na Wschodzie roku 1991: „Jestem przekonany, że działalność Fundacji w dziedzinie wysyłania książek, zwłaszcza treści religijnej, jest bardzo pożyteczna i pomaga w odbudowie i umacnianiu Wiary na terenach tak mocno doświadczonych przez długoletnią akcję ateistyczną. Niech Bóg w tym błogosławi!”

Ponad kordonami

W tamtych trudnych czasach działacze Fundacji, mimo przeszkód, starali się też utrzymywać osobistą łączność ze środowiskami inteligencji katolickiej i instytucjami katolickimi w Polsce, m.in. Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, „Tygodnikiem Powszechnym” i „Znakiem”. Ta więź w działaniu została upamiętniona w 1995 roku Złotą Odznaką KUL-u, przyznaną Fundacji i KOW za „ofiarną pomoc dla KUL-u i kultury chrześcijańskiej”.

Podobnie w czasach, w których władze PRL, walcząc z religią, próbowały izolować polski katolicyzm, przedstawiciele Fundacji i PKSU Veritas reprezentowali katolików polskich i polską myśl religijną na zjazdach międzynarodowych i w organizacjach takich jak Pax Romana czy Konferencja Międzynarodowych Organizacji Katolików Świeckich.

Jednocześnie Fundacja Veritas była od początku w centrum współdziałania katolików polskich i brytyjskich, początkowo na forum Anglo-Polish Catholic Association (1944-1956), Newman Association (m.in. wspólna organizacja pierwszego po wojnie światowego kongresu Pax Romana), a następnie głównej organizacji katolików brytyjskich, Catholic Union of Great Britain, która ma swą siedzibę w budynku należącym do Fundacji Veritas. Kultywując więzy łączące te wspólnoty wiary oraz poprzez swe publikacje, Katolicki Ośrodek Wydawniczy Veritas nadal stara się pełnić rolę pomostu między polską i brytyjską duchowością i obiema tradycjami kulturowymi.

Nowe zadania

Przełom polityczny lat 1989/1990 postawił również przed Fundacją Veritas nowe zadania. Otworzył wydawnictwom KOW drogę do Polski. Już w 1991 roku książki zostały przewiezione do dystrybucji w Warszawie i innych miastach. Ówczesny kierownik naszego Ośrodka Wydawniczego, Tomasz Wachowiak, nawiązał kontakty z wydawcami w Polsce. Współpraca z nimi, rozwijana w ciągu lat - obecnie przez Annę Zabihi, kierującą KOW - doprowadziła do wznowienia wielu szczególnie poszukiwanych na rynku polskim tytułów i wydania nowych książek. Znakiem uznania tej pracy jest m.in. nagroda specjalna Stowarzyszenia Wydawców Katolickich „Diamentowy Feniks” przyznana w 2004 roku KOW za jego dorobek wydawniczy.

Ale nowa sytuacja, w której Kościół w Polsce ma szeroki dostęp do środków przekazu, gdy rozkwitają wydawnictwa katolickie, wskazuje też nowe priorytety. KOW stara się wychodzić naprzeciw potrzebom czytelników, planując między innymi wydanie prac, prezentujących dorobek myśli chrześcijańskiej na Zachodzie. Uważamy, że możemy odegrać rolę pomostu, przekazując doświadczenia i dziedzictwo religijne Wielkiej Brytanii, a może i innych krajów, Polakom, i odwrotnie: wydając coraz więcej książek w języku angielskim, zapoznawać czytelników brytyjskich, amerykańskich i innych z postaciami Polaków, których wiara i postawa chrześcijańska wzbogaciły Kościół powszechny. Taki był cel zbiorowego dzieła pod tytułem Poland in Christian Civilization, książek o św. Siostrze Faustynie Kowalskiej i św. królowej Jadwidze. A jednocześnie, jak i dawniej, wydajemy książki szczególnie interesujące społeczność emigracyjną i polonijną.

Wychodząc naprzeciw bieżącym potrzebom duszpasterskim KOW opublikował ostatnio nowy polsko-angielski modlitewnik Abba Pater z liturgią Mszy świętej, bardzo pozytywnie przyjęty przez księży i świeckich, zwłaszcza w środowiskach dwujęzycznych. Dla polskiej społeczności w Wielkiej Brytanii jak i przyjezdnych działa księgarnia KOW Veritas w Londynie, (63 Jeddo Road, London W12 9EE, www.veritasbookshop.co uk) dobrze zaopatrzona w wydawnictwa polskie i w innych językach.

W latach powojennych i wielokrotnie później Veritas podejmował też różne działania charytatywne. W 1951 roku zainicjowana została Akcja Miłosierdzia „Gazety Niedzielnej". Początkowo polegała ona na zbieraniu pieniędzy na niezbędne lekarstwa, które były niedostępne na polskim rynku i organizowaniu ich wysyłki do Polski. W latach 80., dzięki ofiarności czytelników „Gazety Niedzielnej”, akcja ta objęła doraźną pomoc dla cierpiących niedostatek rodzin wielodzietnych, ludzi bezrobotnych i samotnych matek, a także cele misyjne.

Fundacja Veritas, od początku aktywna w życiu społecznym, naukowym i kulturalnym emigracji niepodległościowej, była jedną z organizacji założycielskich Zjednoczenia Polskiego w Wielkiej Brytanii. Jej działacze byli i są czynni w czołowych instytucjach społecznych oraz stowarzyszeniach zawodowych.

Patronami - Opiekunami duchowymi Fundacji byli: arcybiskup Józef Gawlina, biskup (później kardynał) Władysław Rubin oraz arcybiskup Szczepan Wesoły.

W nasze 70-lecie mamy za co dziękować Bogu. Także wielu ludziom. To, że jesteśmy w stanie kontynuować pracę dla dobra Kościoła i naszej polskiej społeczności, zawdzięczamy bezinteresownym, skutecznym wysiłkom kolejnych zespołów powierników, zdolnościom i sprawności pracowników, a także pomocy przyjaciół.

O zmarłych kolegach, współpracownikach, opiekunach i dobrodziejach pamiętamy w modlitwach. Żyjącym składamy podziękowanie.

Wojciech Płazak
przewodniczący Fundacji Veritas

Veritas Foundation. Registered charity number 234148 | Privacy Policy